Theo quy định của Luật Đất đai năm 2013, thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai. Nhà nước có thể thu hồi vì những lý do khác nhau như phục vụ quốc phòng an ninh, để phát triển kinh tế – xã hội quốc gia, công cộng, … Người có đất bị thu hồi sẽ được Nhà nước bồi thường nếu có đủ điều kiện theo quy định. Như vậy, liệu đất đã bị thu hồi và đang trong quá trình bồi thường thì có còn thuộc sở hữu của người có đất bị thu hồi nữa hay không và họ có quyền định đoạt đối với đất đã bị Nhà nước thu hồi? Bài viết này Phước và Các Cộng Sự xin được cung cấp thông tin và quy định liên quan đến việc lập di chúc đối với đất đã bị thu hồi và đang trong quá trình bồi thường.
Pháp luật về di chúc và di sản thừa kế là đất đai
Theo quy định tại Điều 624 Bộ luật Dân sự năm 2015, di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Mỗi cá nhân minh mẫn, sáng suốt đều có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình. Theo quy định của pháp luật, di chúc được xem là hợp pháp nếu nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội và hình thức của di chúc không trái quy định của luật.
Theo đó, di sản gồm tài sản riêng của người chết và phần tài sản của người chết trong tài sản chung với người khác. Khi lập di chúc, người để lại tài sản có toàn quyền trong việc quyết định để lại di sản cho ai hay thậm chí là truất quyền hưởng thừa kế của người thừa kế hợp pháp của mình.
Đối với tài sản là đất đai, pháp luật quy định nhiều điều kiện hơn đối với người sử dụng đất khi thực hiện quyền chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, thừa kế, tặng cho, thế chấp quyền sử dụng đất, góp vốn bằng quyền sử dụng đất như có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; đất không có tranh chấp; quyền sử dụng đất không bị kê biên để bảo đảm thi hành án, còn trong thời hạn sử dụng đất và các quy định khác theo quy định của Luật đất đai.
Quyền lập di chúc đối với đất đã bị thu hồi và đang trong quá trình bồi thường
Khi thu hồi đất, người có quyền sử dụng đất (nếu có đủ điều kiện) sẽ được Nhà nước bồi thường theo quy định của pháp luật. Các khoản bồi thường có thể bao gồm: Bồi thường về đất, bồi thường về tài sản trên đất, bồi thường về chi phí đầu tư vào đất còn lại, … Về nguyên tắc, để được bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, người có đất bị thu hồi phải có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc có đủ điều kiện để được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo quy định tại Điều 99, 100, 101 Luật Đất đai năm 2013 mà chưa được cấp.
Theo quy định tại khoản 2 Điều 74 Luật đất đai năm 2013, khi Nhà nước thu hồi đất, việc bồi thường được thực hiện bằng việc giao đất có cùng mục đích sử dụng với loại đất bị thu hồi, nếu không có đất để bồi thường thì được bồi thường bằng tiền theo giá đất cụ thể của loại đất bị thu hồi do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định tại thời điểm quyết định thu hồi đất.
Với các quy định nêu trên, nếu có căn cứ xác định người để lại di sản có quyền sở hữu hợp pháp đối với đất bị Nhà nước thu hồi và việc thu hồi đất thuộc trường hợp được bồi thường thì họ có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản, là giá trị bồi thường về đất, cho người khác.
Trên thực tế, đất bị thu hồi và đang trong quá trình bồi thường thường vướng vào những tranh chấp về giá trị pháp lý khi được để lại thừa kế. Nhiều quan điểm phản đối cho rằng do phần đất là di sản đã bị Nhà nước thu hồi – tức là di sản không còn thì di chúc sẽ không có hiệu lực theo quy định tại khoản 3 Điều 643 Bộ luật Dân sự năm 2015. Do đó, giá trị bồi thường về đất (nếu có) sẽ được phân chia theo quy định của pháp luật về thừa kế cho những người thuộc hàng thừa kế.
Trong khi đó, nhiều người lập luận rằng, quyền sử dụng đất do cá nhân tạo lập hợp pháp mà khi người đó còn sống, Nhà nước đã có quyết định thu hồi và việc thu hồi đó thuộc trường hợp được bồi thường, thì giá trị bồi thường về đất đó thuộc sở hữu của cá nhân đó. Vì vậy, họ có quyền lập di chúc để định đoạt giá trị bồi thường khi đất bị thu hồi.
Thực tiễn xét xử đã cho thấy Tòa án các cấp cũng có các quan điểm khác nhau về tính hợp pháp của di chúc đối với di sản là đất bị Nhà nước thu hồi và đang trong quá trình bồi thường. Do đó, vào năm 2020 Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã quyết định và xác lập Án lệ số 34/2020 ngày 05/02/2020 về quyền lập di chúc định đoạt giá trị bồi thường về đất trong trường hợp đất bị Nhà nước thu hồi có bồi thường như sau: Khi xét xử những vụ án tương tự, tòa án phải xác định giá trị quyền sử dụng đất bị thu hồi được bảo đảm bằng giá trị bồi thường nên người có đất bị thu hồi có quyền lập di chúc định đoạt giá trị bồi thường đó.
Như vậy, theo quy định của Án lệ số 34/2020 ngày 05/02/2020, nếu di chúc được lập một cách hợp pháp và việc thu hồi đất đó thuộc trường hợp được bồi thường thì giá trị quyền sử dụng đất của người có đất bị thu hồi vẫn được pháp luật bảo đảm theo quy định của Luật Đất đai nên người có đất bị thu hồi có quyền lập di chúc để định đoạt đối với phần giá trị bồi thường đó.
Trên đây là nội dung khái quát liên quan đến quyền lập di chúc đối với đất đã bị thu hồi và đang trong quá trình bồi thường. Nếu khách hàng có khó khăn trong việc tìm kiếm một Công ty Luật tư vấn và hỗ trợ về vấn đề lập di chúc và thực hiện thủ tục khai nhận di sản đối với di sản là đất đã bị thu hồi và đang trong quá trình bồi thường, vui lòng liên hệ với chúng tôi: Phước và Các Cộng Sự là một công ty luật được thành lập tại Việt Nam và hiện có gần 100 thành viên đang làm việc tại ba văn phòng Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội và Đà Nẵng. Phước và Các Cộng Sự cũng được đánh giá là một trong những công ty luật có đội ngũ nhân viên chuyên sâu trong lĩnh vực pháp lý hàng đầu tại Việt Nam mà có các lĩnh vực hành nghề được đánh giá đứng đầu trên thị trường pháp lý như Lao động và Việc làm, Thuế, Mua bán và Sáp nhập, Tranh tụng. Chúng tôi tự tin là một trong những Công ty Luật cung cấp dịch vụ pháp lý tốt nhất đến Quý khách hàng.
